ლაფერის მრუდის გაკვეთილი კანადისთვის

დენიელ მიჩელი
FEE (ეკონომიკური განათლების ფონდი) 2019.01.10

მას შემდეგ, რაც 2015 წლის ბოლოს პრემიერ-მინისტრის პოსტი ჯასტინ ტრიუდომ დაიკავა, გადასახადების მაქსიმალური ზღვარი კანადაში 29-დან 33 პროცენტამდე გაიზარდა.

როგორც ჩანს, მან არ იცოდა ლაფერის მრუდის არსებობის შესახებ (ან, მემარცხენე შეხედულების ზოგი სხვა წარმომადგენლის მსგავსად, იცოდა, მაგრამ არად ჩააგდო).

კლასიკური ლიბერალი vs. ლიბერტარიანელი

დენ ქლეინი

კლასიკური ლიბერალებისთვის (შემდგომ ტექსტში უბრალოდ – ლიბერალები) და ლიბერტარიანელებისთვის თავისუფლება უმთავრესია. ის მოიცავს პიროვნების თავისუფლებას, კერძო საკუთრების თავისუფლებას და შეთანხმებას, რომ ინდივიდი დომინანტია და პირად სივრცეში გარეშენი არ უნდა ჩაერიონ.

მაგალითზე ვნახოთ. დავუშვათ, თქვენი მეზობელი თქვენი შემოსავლის 25 პროცენტზე უფლებას აცხადებს და საბუთად იარაღს გიტრიალებთ ცხვირწინ. ან ნებას არ გრთავთ, აწარმოოთ და გაყიდოთ პროდუქტი, რომელიც თვალში არ მოსდის და ეპიტნავება. ასეთ მეზობელს დამნაშავედ ჩავთვლით, უთუოდ, ამგვარ მოთხოვნებს კი კანონგარეშე იძულებად. ლიბერტარიანელები და ლიბერალები აცხადებენ, რომ მსგავსი იძულებაა, როდესაც მთავრობა იქცევა ავაზაკი მეზობლის მსგავსად.

სახელმწიფოს როლი და კომერციის თავისუფლება

ტექსტი წარმოადგენს ამონარიდს ჟაკ ტიურგოს წერილიდან “ვენსან დე გურნეს საქებარი სიტყვა”. პირველი ვარიანტი ვენსან დე გურნეს გარდაცვალებასთან დაკავშირებით გამოაქვეყნა 1759 წელს.
მოგვიანებით, ტიურგომ წერილი განავრცო და 1776 წლის ვერსია მოიცავს, როგორც დე გურნეს, ასევე თავად ტიურგოს მიერ გატარებული ეკონომიკური პოლიტიკის შეჯამებას.

ჟაკ კლოდ მარი ვენსან დე გურნე მე-18 საუკუნის ფრანგი კომერსანტი და ლიბერალი ეკონომისტია. ავტორი ფორმულისა laissez faire et laissez passer (მარტივად რომ ვთარგმნო – მთავრობა, თავი დაგვანებე!). მის ეკონომიკურ წერილებში გამოჩნდა პირველად ტერმინი “ბიუროკრატია”. დე გურნე სახელმწიფო საბჭოს წევრი და ვაჭრობის სამეფო საბჭოს თავმჯდომარე იყო. არის თავისუფალი ვაჭრობის, დაბალი გადასახადების, ნაკლები ადმინისტრირების იდეოლოგი. ცდილობდა კონკურენციის ხელშეწყობასა და მონოპოლიზმის მოსპობას.

ანრი რობერ ჟაკ ტიურგო ფრანგი ფილოსოფოსი და ლიბერალი ეკონომისტია. იყო საფრანგეთის ფინანსთა მინისტრი (გენერალური კონტროლიორი). ლუი XVI –მ თანამდებობიდან გადააყენა, მისი ლიბერალური ეკონომიკური რეფორმები კი უკუ შეატრიალა. როგორ დაამთავრა მეფემ – კი ვიცით.

კომერციასა და ეკონომიკურ კავშირებზე

ბაზარი დაარეგულირებს…

ხშირად იტყვიან ხოლმე ირონიით – ეგეც შენი ბაზარი. როგორ არა, ბაზარი დაარეგულირებს-ო.

ცხადია, ბაზარი ვერაფერს დაარეგულირებს. ბაზარი ჯინი არაა, გაჩნდეს უცებ და დაარეგულიროს. ბაზარი – ჩვენ ვართ ყველანი.

ჩვენ უნდა დავარეგულიროთ. მომხმარებლებმა. ცალ-ცალკე და ყველამ ერთად – მომხმარებელთა საზოგადოებები შევქმნათ, სოციალური ქსელი გამოვიყენოთ, მეტი პასუხისმგებლობით მივუდგეთ, ვინ რას საქმიანობს, იმას.

ძვირადღირებული პატრიოტიზმი

თხუთმეტიოდ წლის წინ საქართველოში მაღაზიათა ქსელი “პატრიოტი” გამოჩნდა. ზოგს, ალბათ, გახსოვთ, ზოგსაც, ეგებ, გივაჭრიათ კიდეც. ჯერ ერთი მაღაზია იყო, შემდეგ კიდევ სხვებიც დაემატა. “პატრიოტი” იმიტომ ერქვა, რომ იქ მხოლოდ ქართული პროდუქცია იყიდებოდა. ყოველ შემთხვევაში, ასე ამბობდნენ. იმ მაღაზიაში ვინც შეიძენდა რამეს – პატრიოტი ხდებოდა. ეროვნული მრეწველობის მხარდამჭერი და ქომაგი.

ჩვენში ამ ფილოსოფიის ერთ-ერთი ყველაზე თანმიმდევრული მიმდევარი დღეს ბატონი გოგი თოფაძეა, თუმცა, იდეა ძველია, როგორც თვით სამყარო. ადგილობრივი წარმოება ხომ ქვეყნის სამსახურშია – ქმნის სამუშაო ადგილებს, ავსებს ბიუჯეტს, წინსვლას ემსახურება, იმპორტი კი გადამთიელ მეწარმეს ამდიდრებს – კარგად ნაცნობი არგუმენტებია. ვინ მოთვლის, რამდენჯერ მოგვისმენია.

სულ ახლახანს, ამერიკულმა АBC-მ რეპორტაჟების მთელი სერია მოამზადა პირობითი სახელწოდებით “შეიძინე ამერიკული” და ეკონომიკური კრიზისის დაძლევისა და უმუშევრობის შემცირების ერთ-ერთ უმთავრეს რეცეპტად ადგილობრივი პროდუქციის მხარდაჭერის იდეა გამოწერა. თუმცა, როდესაც ჩვენ თავად ვირჩევთ, რისი შეძენა გვსურს, პროდუქტი, რომელიც უხარისხოა და ძვირი – დახლზე რჩება და, ბოლოს, ბაზრიდანაც იდევნება, მაგრამ თუკი მეტ თანხას გადავიხდით რაღაც საქონელში, მხოლოდ იმიტომ, რომ ის ადგილობრივადაა წარმოებული, ნაკლები თანხა დაგვრჩება სხვა პროდუქტის ყიდვისთვის, რომელიც, სხვათა შორის, ასევე შეგვეძლო ადგილზე გვეწარმოებინა, მოთხოვნა რომ ყოფილიყო… ამგვარი “პატრიოტი” ყიდულობს ძვირად, ყიდულობს უხარისხოს და ადგილობრივ წარმოებას, წახალისების ნაცვლად, ხელსაც უშლის. სწორედ ამიტომ წერდა მე-18 საუკუნის ინგლისელი ლიბერალი პოლიტიკოსი და მეწარმე რიჩარდ ქობდენი, რომ ეკონომიკური წინსვლა და დასაქმება ვაჭრობისა და განათლების თავისუფალ გავრცელებაზე დგას და არა იმ ზღუდეებზე, რაც თავისუფალი ვაჭრობის გზაზეა აღმართული.

როგორ მოიგო სანტა კლაუსმა არჩევნები

რა იქნებოდა, სანტა კლაუსი რომ არჩევითი თანამდებობა იყოს? წარმოიდგინეთ – თეთრწვერა ბაბუების რიგი, რომლებიც წითელი ქურთუკისა და ჩაჩისთვის იბრძვიან. მე თუ ამირჩევთ, ამბობს ერთი, – საჩუქრად ველოსიპედს მოგიტანთ. ლამაზ, ზიზია ველოსიპედს. დიდი, წკარუნა ზარით. მე კი, ამბობს მეორე, – მოტოციკლს გაჩუქებთ. წითელ, სწრაფ მოტოციკლს. მე კი ავტომობილს, – არ თმობს პირველი, – ამირჩიეთ სანტა კლაუსად და სპორტულ ავტომობილს მოგართმევთ. კაბრიოლეტს… სწორედ ამ ბაბუებს ჩამოჰგავან პოლიტიკოსები. რა საჩუქრებს აღარ გვპირდებიან წინასაარჩევნო პერიოდში, მაგრამ თუ სანტა კლაუსს ელფების მიერ დამზადებული საჩუქრები მოაქვს, პოლიტიკოსები ჩვენთვის მოსატანი საჩუქრების შესაძენად ფულს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ხარჯავენ, სახელმწიფო ბიუჯეტი კი ყველა ჩვენთაგანის ჯიბიდან ივსება. ასეთი სანტა კლაუსები არიან პოლიტიკოსები – ჯერ ერთი ჯიბიდან გვაცლიან ფულს და მერე საჩუქრად უკანვე გვიბრუნებენ მეორე ჯიბეში… მხოლოდ – ნაწილს! რაღა უნდა ვთქვათ – ცუდი სანტა კლაუსები ბრძანებულან. ცუდი და მატყუარა სანტა კლაუსები – საჩუქრის მოტანას გვპირდებიან და ამას რომ ჩვენივე ფულით გააკეთებენ – არ გვიმხელენ.

რა გვასწავლა რეიგანომიკამ

ართურ ლაფერი

1982 წლის დეკემბრიდან 1990 წლის ივნისის ჩათვლით რეიგანომიკამ 21 მილიონზე მეტი სამუშაო ადგილი შექმნა. სწორი პოლიტიკის შემთხვევაში, ჩვენ შეგვიძლია ეს გავიმეოროთ.

რონალდ რეიგანის გაპრეზიდენტებამდე 16 წლით ადრე ამერიკის ეკონომიკას პულსი აღარ ესინჯებოდა – ორთავე პარტიის უცოდინარი მეცადინეობით გადასახადები გაიზარდა, დოლარი კი გაუფასურდა, ამას სდევდა ხელფასისა და ფასების გაკონტროლების მცდელობა, მინიმალური ხელფასის განაკვეთის ზრდა, არასწორი დანახარჯები, პროფკავშირულ გაერთიანებებთან ფლირტი, პროტექციონისტული ზომების გატარება და სხვა შეცდომები.

გვიან 70-იანებსა და ადრეულ 80-იანებში, 10-წლიანი ობლიგაციების შემოსავალმა და ინფლაციამ ორნიშნა ნიშნულს მიაღწია. “გაჭირვების ინდექსი” (Misery Index – სამომხმარებლო ფასების ინფლაციისა და უმუშევრობის ჯამი) 20%-ს აცდა. 1966 წლის დასაწყისიდან 1982 წლის აგვისტომდელ პერიოდში S&P 500 საფონდო ინდექსი საშუალო წლიურ 6%-მდე დაეცა.

ყველას, ვისაც ასაკი უწყობს ხელს, მწარედ ახსოვს არაბული სანავთობო ემბარგოსა და ფასების შოკი, რასაც მოჰყვა ფასების კონტროლი, გრძელი რიგები ბენზინგასამართ სადგურებთან და გაცემული ბენზინის ნორმირება. დროის ამ მონაკვეთში ამერიკის წილი მსოფლიო წარმოებაში ამ სტაბილურად დაღმავალი იყო.

სწორედ ასეთ დროს არგუნა ბედმა რეიგანს მთავარი როლი სცენაზე. მისი პირველი საგადასახადო კანონპროექტი 1981 წლის აგვისტოში შევიდა ძალაში. საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთის მაქსიმალური მაჩვენებელი 70%-დან 50%-მდე შემცირდა, მინიმალური კი 14%-დან 11%-მდე. წარმომადგენელთა პალატამ კანონპროექტი კანონად აქცია 195 ხმით 238-დან. მას 48 დემოკრატმაც დაუჭირა მხარი, ერთმა რესპუბლიკელმა კი წინააღმდეგ მისცა ხმა. სენატში კანონპროექტმა 89 დადებითი და 11 უარყოფითი ხმა მოაგროვა. მომხრეთა შორის 37 დემოკრატი იყო, ერთი რესპუბლიკელი კი აქაც წინააღმდეგი აღმოჩნდა. ასე დაიწყო რეიგანომიკა.

ეკონომიკური აზროვნების წესის საზღვრები

ფოლ ჰეინე
Limitations of the Economic Way of Thinking

ცნობილმა მწერალმა-ეკოლოგმა ბილ მაქიბენმა თავისი ახალი სტატია ჟურნალ Audubon-ისთვის შემდეგი წინადადებით დაიწყო:

მოდით, ვივარაუდოთ, რომ ხეები სხვა არაფერია, თუ არა ვერტიკალური ბოჭკოვანი ბოძები, რომ ტყეს იმდენივე სულიერი ან ესთეტიკური ღირებულება აქვს, რაც ავტოსადგომს, რომ ტყის ბინადარნი მხოლოდ კალორიის ტომრები არიან და რომ ივნისის მზით გამთბარი ფიჭვის წიწვების არომატი უბრალოდ თქვენი ავტომობილის სალონში ჩამოკონწიალებული ფიჭვის აეროზოლის სუნის მსგავსია.

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მოდით, ვივარაუდოთ, რომ თქვენ რაღაც იმგვარი შესცოდეთ, რომ ღმერთმა დაგსაჯათ და ეკონომისტად გაქციათ.

სინამდვილეში, მაქიბენს არ სჯერა, რომ ეკონომისტის აზროვნების წესი მართლაც ასეთი მკვახეა, მაგრამ მისი ნათქვამი მაინც ღიმილის მომგვრელია, იმიტომ რომ ეკონომისტებმა შეიძინეს რეპუტაცია ადამიანებისა, რომლებმაც “ყველაფრის ფასი იციან, მაგრამ – არაფრის ღირებულება”, როგორც ოსქარ უაილდი ამას ცინოკოსებზე ამბობდა.

ომი დამთავრდა. შიმშილის გეშინოდეთ, ხალხო

კლიმატი იცვლება.

ზოგან გვალვა გვიტევს, ზოგან – წყალი. სოფლის მეურნეობისთვის ვარგისი მიწები და მოსავლიანობა მცირდება და ეს სავალალო შედეგებით გვემუქრება. რუსეთში ხორბლის დაბალი მოსავალი თუ სიცხის ბრალია, კანადაში მომეტებულ წვიმებს უჩივიან. სასაქონლო ბირჟებზე კი პროდუქტზე ფასები მატულობს.

არადა, ჩვენი პოლიტიკოსები (თითქოს სხვა პრობლემები დაილიაო) გენმოდიფიცირებულ პროდუქტთან სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლაში არიან ჩართულნი. დაახლოებით 1 წლის წინ იყო, ქრისტიან-დემოკრატებმა გენმოდიფიცირებული პროდუქციის აკრძალვა რომ მოითხოვეს და პრეზიდენტმა მხარს დაგიჭერთო, დაპირდა…

ეს არის სიპ ქვაზე ჩამომჯდარი პოპულიზმი, ვინაიდან არ არსებობს არც ერთი დამამტკიცებელი საბუთი იმისა, რომ გენმოდიფიცირებული საკვები ჯანმრთელობისთვის მავნებელია, თუ იმ ტიპის “სამეცნიერო” სტატიებს არ ვიგულისხმებთ, ემულგატორების ნომრებს რომ ჩამოთვლიან ხოლმე და ამტკიცებენ – გვწამლავენ მასონებიო…