რატომ არის მთავრობა პრობლემა

მილთონ ფრიდმანი

როდესაც სიტყვას იტყვიან, წინ ტექსტიც უდევთ ხოლმე. ტექსტი გამოხატავს აზრებს, რომელსაც ეთანხმებიან და განმარტებას აპირებენ. მე ვცდილობდი მომეძებნა ცნება ტექსტის ანტონიმი, რადგან ტექსტს, ახლა რომ ვეპასუხები, არ ვეთანხმები. ის სრულიად მცდარია. „თავისუფლების მიმოხილვის“ (ერთობ შეუსაბამო ადგილი ამგვარი ტექსტის გამოსამზეურებლად) 1991 წლის სექტემბერ-ოქტომბრის ნომერში გამოქვეყნდა და რეიგანის დოქტრინას, რომ მთავრობა არის პრობლემა, უსაგნო უწოდა (1).

ეს არის ჩემი ტექსტი თუ ანტი-ტექსტი იმ ტექსტის საწინააღმდეგოდ.

ორი ამოცანა მაქვს ახლა: ერთი მარტივი და ერთიც – რთული. პირველი ამოცანა იმის ჩვენებაა, რომ მთავრობა არის პრობლემა; ეს ამოცანა მარტივია. მეორე ამოცანაა იმის გაგება, თუ რატომ არის მთავრობა პრობლემა. ეს არის რთული ამოცანა.

ჩინური არაკი

ფრედერიკ ბასტია
ეკონომიკური სოფიზმები. ტომი II, თავი VII

იყო და არა იყო რა, ღვთის უკეთესი რა იქნებოდა, იყო ორი ჩინური ქალაქი: ჩინი და ჩანი. და სანაოსნო არხი აკავშირებდა ამ ორ ქალაქს.

ერთ მშვენიერ დღეს, იმპერატორმა არხის მოშლა ბრძანა. ბრძანა, მოეჭრათ კლდე და ვეებერთელა ლოდებით ამოევსოთ არხი.

მწიგნობართუხუცესმა ჯუანგმა, ეს რომ შეიტყო, შეძრწუნდა, ფერხთ ჩაუვარდა მბრძანებელს და შეჰკადრა:

– ზეცათა შვილო, შეცდომა მოგდის.

მაგრამ იმპერატორმა ასე უპასუხა:

– დადუმდი ჯუანგ, სიბრიყვეებს როშავ.

თქვენი ხელფასი და პროტექციონიზმი

ფრედერიკ ბასტია
მატულობს თუ არა ხელფასი პროტექციონიზმის დროს.
ეკონომიკური სოფიზმები. თავი 12

<…>

ვუსმენ ხოლმე, როგორ იღვრებიან ქადაგად ჩვენი კრიტიკოსები, როგორ წუხან პროლეტარიატის ბედზე, თვალცრემლიანი აკანტურებენ თავებს და მუდამ მზად აქვთ დასაქმებულთათვის გამოწერილი წამლობის რეცეპტი: ორგანიზაცია, ასოციაცია, კომუნიზმი… ერთხელ იქნება, მეც დაგელაპარაკებით ასოციაციებზე, ორგანიზაციებზე და ყველა იმ ქიმერაზე რის მეშვეობითაც თქვენ მოხიბლვას და უბსკრულში გადაჩეხვას ცდილობენ. მაგრამ ახლა, მსურს, დაგელაპარაკოთ უსამართლო კანონზე, რომელიც გიდგენთ, ვისგან უნდა შეიძინოთ პური, ხორცი, სამოსი და გიწესებთ ნიხრს, ამ ყველაში, იძულებული რომ ხართ, გადაიხადოთ.

ახლა მეტყვით, პროტექციონიზმი, რომელიც მაღალ ფასებს ადგენს და მეტ თანხას მაცლის ჯიბიდან, იმავდროულად ხელფასის ზრდას განა არ უწყობს ხელს?

გადასახადებით დამძიმებული საქონელი

ფრედერიკ ბასტია
ეკონომიკური სოფიზმები. თავი V

ხშირად გაგვიგია, როგორ ითხოვენ უცხოური საქონლის დაბეგვრას, აქაოდა, შიდა წარმოების საქონელზე დაწესებული გადასახადი უნდა გავაწონასწოროთო. ეს სოფიზმი, თითქოს, ორი ქვეყნის წარმოების თანაბარ პირობებში ჩაყენებას გულისხმობს, მაგრამ რაც თვალთახედვის მიღმა გვრჩება, გადასახადის ბუნებაა: ყოველი გადასახადი დაბრკოლებაა და მისი პირდაპირი ეფექტი – საქონლის ფასის გაძვირება. თუ შიდა ბეგარა საბაჟო მოსაკრებელზე იმდენად მაღალია, რომ საქონლის შემოტანა უფრო მომგებიანია, ვიდრე წარმოება, თავისუფალ ნებას მინდობილი ადამიანები, თავისუფალ და რაციონალურ არჩევანს გააკეთებენ და (სხვა თანაბარ პირობებში), იმპორტირებულ საქონელს მიანიჭებენ უპირატესობას. ორი ბოროტებიდან (ბეგარა და მოსაკრებელი) – ნაკლებს აირჩევენ. სწორედ აქ წარმოიშობა ის სოფიზმი, რომელიც პროტექციონიზმის მიმდევართა შორის იმდენად ფესვგადგმულია, რომ ცალკე უარყოფას იმსახურებს.

მეზვერე და გადასახადის ამკრეფი

ფრედერიკ ბასტია
ეკონომიკური სოფიზმები. თავი X

გადასახადის ამკრეფი: – ვხედავ, მოსავალი კარგი გქონიათ, წელს ოცი ქვევრი ღვინო დაგიწურავთ.
მეზვერე: – ყველა ჩემი უნარითა და შრომით.
გადასახადის ამკრეფი: – როგორ მიხარია… მაგრამ ახლა ექვსი ქვევრი უნდა წავიღო.
მეზვერე: – ექვსი? ჩემი გაკოტრება გსურთ?.. ღმერთო ჩემო, რისთვის მიგაქვთ ამდენი?
გადასახადის ამკრეფი: – ერთ ქვევრს სახელმწიფოს მევალეებს გავუგზავნით – როცა ვალები გვაქვს, საურავის გასტუმრებაც გვიწევს ხოლმე.
მეზვერე: – ვალები გვაქვს? კი მაგრამ, ფული რას მოხმარდა?!

სეის კანონი vs. ქეინზიანული ეკონომიკა

რიჩარდ ემ. სალსმანი

სეის კანონი, როგორც დიდმა ლიბერალმა პოლიტ-ეკონომისტმა ჟან-ბაპტისტ სეიმ (1767-1832) ჩამოაყალიბა თავად, არის დებულება, რომ მოთხოვნა მიწოდებისგან შედგება, შესაბამისად, ჯამური მიწოდება ყოველთვის ჯამური მოთხოვნის ტოლია. პოლიტიკურ ეკონომიკაში თუკი ჭეშმარიტების მხარეს დგომა გსურთ, არ არსებობს უფრო ღირებული სწავლება, ვიდრე სეის კანონია.

სეის კანონი არის ეკონომიკის უმთავრესი, უპირველესი პრინციპი, მრავალი თანმდევი მნიშვნელოვანი დებულებითა და წესით. მისი ლოგიკა ურღვევია, მისი ემპირიკა – უდავო. ეკონომისტი, ვინც უარყოფს სეის კანონს, ემსგავსება ფიზიკოსს, რომელიც სიმძიმის კანონს უარყოფს; ეკონომისტი, რომელიც სეის კანონის წინააღმდეგია, არ არის ეკონომისტი, ისე, როგორც, სიმძიმის კანონის უარმყოფელი ვერ იქნება ფიზიკოსი.

სეის კანონი

სთივენ ქეითსი

უნდა შევთანხმდეთ, სეის კანონი, როგორც ამას ქეინზი წერდა, ნამდვილად იყო კლასიკური ეკონომიკური თეორიის ფუნდამენტის მნიშვნელოვანი ნაწილი, რომელიც, პრაქტიკულად, წინააღმდეგობის გარეშე აღიარეს.

მეტიც, ეს მხოლოდ მე-19 საუკუნის თეორია არ ყოფილა. საყოველთაოდ იყო მიღებული და რჩებოდა ასეთად, ვიდრე 1936 წლამდე, როდესაც „ზოგადი თეორია“(*) გამოიცა. მაგრამ თანმდევი საკითხები არ დახავსებულა, იმ მოსაზრებათა ნაწილი იყო რომლებსაც ეკონომისტები მუდმივად ცდიან კრიტიკული თვალით და ამოწმებენ. ყველა შეთანხმდა სეის კანონის მართებულობასა და მნიშვნელობაზე. ამიტომ, როდესაც სეის კანონზე ვმსჯელობთ, ხელთ უნდა გვქონდეს მისი არსის ზუსტი განმარტება, იმის ახსნა რომ შევძლოთ, თუ რატომ მოხდა, რომ ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, ყველა დიდი ეკონომისტი, ვინც კი არსებულა, ასე თავგამოდებით იცავდა.

სად ცდებიან ქეინზის კრიტიკოსები

სთივენ ქეითსი

წავიკითხე ფილიპ ვაგუსის წერილი „სად შეცდა ქეინზი“, რომელიც ესპანელი ავტორის, ხუან რამონ რალოს წიგნის, “ძველი ეკონომიკის წარუმატებლობა” (Los Errores de la Vieja Economyía), მიმოხილვაა. ჩემი ყურადღება გამორჩეულად იმ ადგილებმა მიიპყრო, სეის კანონს რომ შეეხება.

ქეინზის ეკონომიკის უარყოფის გზა, ცხადია, სეის კანონზე გადის. ამის გააზრება მნიშვნელოვანია. თავად ქეინზის დამოკიდებულება სეის მიმართ უკიდურესად ნათელია: მთელი მისი არგუმენტაცია სეის კანონის ინტერპრეტირებაზეა ნაშენები. ნაშრომში „დასაქმების, პროცენტისა და ფულის ზოგადი თეორია“, ქეინზი სეის კანონის ირგვლივ ტრიალებს და კვლავ და კვლავ უბრუნდება იმ ადამიანთა არგუმენტებს, ვისაც სეის კანონისა სჯერა. ამრიგად, ორი რამ არის საჭირო, თუ აპირებ ქეინზის უარყოფას. ჯერ, უნდა იცოდე, რა არის სეის კანონი. შემდეგ უნდა აჩვენო, რომ სეი მართალია.

სად შეცდა ქეინზი

ფილიპ ვაგუსი

ავსტრიის ეკონომიკური სკოლის უკვე არაერთმა წარმომადგენელმა ქვა-ქვაზე არ დატოვა ქეინზის მთავარი ნაშრომიდან „დასაქმების, პროცენტისა და ფულის ზოგადი თეორია“ (TGT). ფრიდრიხ ა. ფონ ჰაიეკმა, ჟაკ რიუეფმა, ჰენრი ჰეზლითმა, მარი როთბერდმა, ლუდვიგ ლახმანმა, ლუდვიგ ფონ მიზესმა და უილიამ ჰათმა მნიშვნელოვანი არგუმენტები მოგვაწოდეს კეინზის და ქეინზიანიზმის წინააღმდეგ.

ამ რჩეულ სიას კიდევ ერთი სახელი დაემატა. 2012 წელს ხუან რამონ რალომ წარმოგვიდგინა TGT–ს ახალი კრიტიკა წიგნში, რომელსაც ჰეზლითის ნაშრომის „ახალი ეკონომიკის „ წარუმატებლობა“ საპატივცემულოდ, “ძველი ეკონომიკის წარუმატებლობა” (Los Errores de la Vieja Economyía) ჰქვია.

ორი ხიფათი პანდემიისგან

ნოა უოლი

კორონავირუსი ორი სახის კრიზისით გვემუქრება – წონასწორობის დაცვა უნდა შევძლოთ, ორთავეს რომ გავართვათ თავი.

გასულ კვირას, მას შემდეგ რაც შეერთებულ შტატებში, პანდემიის საპასუხოდ, სოციალური დისტანცირებისა და კარანტინის მეორე თვე დაიწყო, ექვს მილიონზე მეტმა დასაქმებულმა ამერიკელმა მოითხოვა უმუშევრობის დახმარება. შრომის სტატისტიკის ბიუროს მიერ დღეს გამოქვეყნებული მონაცემების მიხედვით, ეკონომიკამ მარტის თვეში 700,000-ზე მეტი სამუშაო ადგილი დაკარგა. სენთ ლუისის ფედერალური სარეზერვო ბანკი 32 პროცენტიან უმუშევრობას პროგნოზირებს, რაც დიდი დეპრესიის წლებს აღემატება. ეს მაჩვენებლები მეტისმეტად სავალალოა.

სოციალური დისტანცირება და პრეზიდენტ ტრამპის მიერ გადადგმული სხვა ზომები აუცილებელია კორონავირუსის გავრცელების შენელებისა და ეპიდემიის “მრუდის გასწორებისთვის”.