გარანტირებული დასაქმება და გარანტირებული მოგება

ფრედერიკ ბასტია
დასაქმების უფლება და მოგების უფლება.[*]
ის, რაც ხილულია და ის, რაც დაფარულია, თავი XII

„ძმებო, გაიკარით ჯიბეზე ხელი და მომეცით სამუშაო თქვენთვის ხელსაყრელ ფასად“ – ასე ჟღერს დასაქმების უფლება, უმარტივესი, დავარქვათ მას პირველი მოწვევის სოციალიზმის თვალსაზრისით.

„ძმებო, გაიკარით ჯიბეზე ხელი და მომეცით სამუშაო ჩემთვის ხელსაყრელი ხელფასით“ – ასე ჟღერს მოგების უფლება, უფრო დახვეწილი ან მეორე მოწვევის სოციალიზმის თვალსაზრისით.

ორივე მოძღვრება მყარად დგას ხილულ სიმართლეზე, მაგრამ ჩამოიქცევა, როგორც კი იმ სიმართლით განვსჯით, რაც დაფარულია.

რაც ხილულია, არის შრომა და მოგება, რომელსაც საზოგადოებიდან გადასახადის სახით მოკრებილი თანხა კვებავს. რაც დაფარულია, არის სამუშაო და მოგება, რომელიც დაიკარგა, მაგრამ შეიქმნებოდა, თუკი იმ თანხას საზოგადოებას დავუტოვებდით და თავად გადასახადის გადამხდელნი განკარგავდნენ.

1848 წელს დასაქმების უფლება ჩვენს წინაშე წარსდგა მახინჯი იანუსის სახით და ეს საკმარისი აღმოჩნდა, რომ საზოგადოების თვალში მისი სახელი შებღალულიყო.

ერთ სახეს ერქვა: ეროვნული სახელოსნო.

მეორეს: ორმოცდახუთი სანტიმი.[**]

რივოლის ქუჩიდან[***] ეროვნულ სახელოსნოებში მიჰქონდათ მილიონები, ხელფასები რომ დაერიგებინათ, ასეთი იყო მონეტის ხილული მხარე.

მაგრამ რა იყო ამ მონეტის მეორე, უხილავ მხარეს? იმისათვის რომ მილიონობით ფრანკი ხაზინიდან გამოვიტანოთ, ჯერ ხაზინაში ეს ფული უნდა შევიტანოთ. სწორედ ამიტომ, დასაქმების უფლების მომხრეებმა ნაცადი გზით – გადასახადის გადამხდელებს მიმართეს.

იგავი გატეხილ ფანჯარაზე

მთარგმნელის კომენტარი:
ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ტექსტი, რაც კი ოდესმე ვინმე ეკონომისტს დაუწერია. და ერთ-ერთი ჩემთვის ყველაზე საყვარელი ესსე ბასტიარიუმიდან (“პეტიციასთან” ერთად).
ამიტომ სწორედ, კომენტარი თავში გამომაქვს, მანამ, სანამ თავად ბასტიას კითხვას შეუდგებოდე. მინდა გაგაფრთხილო, რომ ჩემეულ თარგმანზე უფრო ზუსტი და უკეთესი ქართული თარგმანი (იმიტომ თუნდაც, რომ ის დედნიდანაა, მე კი ინგლისური თარგმნის თარგმნას ვაკეთებ) დევს აი, აქ.

***

ფრედერიკ ბასტია
გატეხილი ფანჯარა.
ის, რაც ხილულია და ის, რაც დაფარულია, თავი I

ჩემო მკითხველო, შესწრებიხარ თუ არა, როგორ ბობოქრობს კეთილშობილი ბურჟუა ჟაკ ბონომი[1], როცა მისი ონავარი შვილი ფანჯრის შუშას ჩაამსხვრევს? ასეთ დროს, უთუოდ, იმასაც შენიშნავ შენი დაკვირვებული თვალით, რომ ყოველი დოყლაპია, ირგვლივ ვინც შემოკრებილა, თუნდაც ოცდაათნი იყვნენ, პირი შეუკრავსო თითქოს, ასე ანუგეშებს: „ზოგი ჭირი მარგებელია“, „კარგიც ხომ კეთდება რაღაც“, „მსგავსი უსიამო შემთხვევები ადგილობრივ წარმოებას უწყობს ხელს“, „ყველას უნდა შეხვდეს მისი წილი დოვლათი – რა ბედი ეწევა მეშუშეს, თუკი ფანჯრის მინები არასდროს გატყდება?”

ეგებ, საბრალო ბონომის გულის გამოსაკეთებლად ნასროლი როყიო სიტყვები გეგონოს, მაგრამ მათ უკან მთელი სწავლება იმალება, რომლის გასინჯვაც ამ მარტივი მაგალითით კეთილი საქმე მგონია, რაკი ეს სწავლებაა სწორედ, რომლითაც, სამწუხაროდ, ჩვენი ეკონომიკის მმართველი ინსტიტუციების უმრავლესობა ხელმძღვანელობს.

კიდევ ერთხელ სავაჭრო ბალანსის შესახებ

ფრედერიკ ბასტია

სავაჭრო ბალანსის თეორია მრწამსად იქცა.

ასე გვასწავლეს: თუკი ქვეყანას უფრო მეტი საქონელი შემოაქვს, ვიდრე – გააქვს, ამ სხვაობის ტოლ მოგებას კარგავს და – პირიქით, თუ ქვეყნის ექსპორტი სჭარბობს იმპორტს, ჭარბია ქვეყნის მოგებაც. ეს სწავლება მივიღეთ აქსიომად და მის თარგზე ვჭრით კანონებს.

ახლახანს, ბატონმა მოგანმა[*] განგაშის ზარები დაარისხა, რომ მცდარი სავაჭრო პოლიტიკა გვაქვს. სტატისტიკის მოხმობით დაგვისაბუთა, რომ უმიზეზოდ, საკუთარი ნებით, ორას მილიონ ფრანკზე ვამბობთ უარს. ყოველწლიურად.

”თერთმეტი წლის განმავლობაში, მხოლოდ ვაჭრობით ორი მილიარდი ფრანკი დავკარგეთ. აცნობიერებთ მაინც, ეს რამდენია?!” – შესძახა ორი დღის წინ.

შემდეგ, წესისამებრ, ციფრები მოიშველია, და ასე გვითხრა:

„1847 წელს, თქვენ 605 მილიონის ღირებულების პროდუქცია გაყიდეთ და 152 მილიონის ღირებულებისა იყიდეთ – აქედან გამომდინარე, მოიგეთ 450 მილიონი ფრანკი.

ამავე დროს, თქვენ იყიდეთ 804 მილიონის ღირებულების ნედლეული და გაყიდეთ მხოლოდ 114 მილიონის ღირებულებისა, აქედან გამომდინარე, თქვენ იზარალეთ 690 მილიონი ფრანკი“.

ასე განსჯიან დიპლომატები

კარელ ჩაპეკი
Až budou soudit diplomati, 1937

სასამართლო სხდომის თავმჯდომარე: ბატონო მსაჯულნო, გულწრფელად ვწუხვართ იმის გამო, რომ დღეს ერთი დახლართული საქმის განხილვა გვიწევს. ბევრს ვეცადე, ამ მოსმენის გადადება, მაგრამ აღშფოთებული საზოგადოების ზეწოლის გამო დათმობაზე მივდივარ … (ფურცლებს აშრიალებს). ბრალდების დასკვნის მიხედვით, დღისით მზისით ხალხმრავალ მოედანზე ძარცვა და მკვლელობა მოხდა. მოწმეთა თვალწინ, ბრალდებული თავს დაესხა ფეხით მოსიარულეს, ამჟამად უკვე, სამწუხაროდ, გარდაცვლილს… ბევრი რომ არ გავაგრძელო, ახლა თავად მოუსმენთ მოწმეებს და ყველა წვრილმანს თავად გაეცნობით.

სასამართლო სხდომის თავმჯდომარე: თქვენ მოკლულის ქვრივი ბრძანდებით?

ქვრივი: დიახ.

სასამართლო სხდომის თავმჯდომარე: სასამართლო იზიარებს თქვენს მწუხარებას. ქალბატონო მოწმე, თქვენ შეესწარით ამ, როგორა ვთქვა… უბედურ შემთხვევას. თუ შეიძლება, მოგვიყვეთ, რა და როგორ მოხდა?

ქვრივი: (თითს იშვერს) აი, ამ ავაზაკმა მოკლა!

ბატონი მეჭეჭიანი ცხვირით: ვაპროტესტებ… საჯაროდ შეურაცხყოფას მაყენებს!

სასამართლო სხდომის თავმჯდომარე: ქალბატონო მოწმე, სასამართლოს დარბაზში თითით მინიშნება აკრძალულია… თუ სწორედ გაგიგეთ, თქვენ ამტკიცებთ, რომ მკვლელობა ჩაიდინა ვინმემ, რომელიც ოქმში არ გვყავს სახელდებული?

ბატონი მეჭეჭიანი ცხვირით: (ქუდს ხელს დასტაცებს). ბატონებო, თუ ასე გააგრძელებთ, იძულებულს გამხდით, სასამართლოს დარბაზი დავტოვო! ჩემი თანდასწრებით სიტყვა “მკვლელობა”-ს ნუ ახსენებთ, მხოლოდ იძულებითი თავდაცვის შესახებ, შეგვიძლია, ვისაუბროთ.

როგორ ბეგრავს მთავრობა თქვენს თავისუფლებას

ბრიუს იანდლი

1773 წლის 16 დეკემბრის ჩაის წვეულება ბოსტონში თავისუფლების მოყვარული ხალხის პროტესტი იყო ბრიტანეთის მთავრობის გადაწყვეტილების წინააღმდეგ. ჯგუფმა, რომელიც „თავისუფლების შვილებად“ იწოდებოდა, გაილაშქრა ჩინეთიდან კოლონიებში იმპორტირებული ჩაის დაბეგვრის წინააღმდეგ. მოპროტესტეები შეეწინააღმდეგნენ მთავრობის თვითნებურ ქმედებას, რაც საკუთარი, როგორც ინგლისის მოქალაქეების, უფლებების შებღალვად მიიჩნიეს.

ეს ამბავი კარგად ვიცით. ინგლისმა ძალადობით უპასუხა და დაიწყო რევოლუციური ომი. შედეგად, ხანგრძლივი და ძვირადღირებული ბრძოლის შემდეგ, იშვა ახალი ერი. და ეს ერი დადგა იმ რწმენაზე, რომ უბრალო ხალხს ბედნიერებისკენ სწრაფვის ნება აქვს. იმ შემთხვევაშიც, თუ ეს ბედნიერება ჩინეთიდან სამომხმარებლო საქონლის თავისუფლად ყიდვის უფლებაა, თვითნებურად დაწესებული ბაჟის გადახდის გარეშე.

დამოუკიდებლობის დეკლარაციის პრეამბულა შეგვახსენებს:

რა ღირს შენი სასტვენი?

ბენჯამინ ფრანქლინის წერილი ან ლუიზ ბრიონ დე ჟუის. 10 ნოემბერი, 1779 წელი

<…>

ვიცი, ამბები გიყვარს და, იმედი მაქვს, მაპატიებ, ერთს თუ საკუთარ თავზეც მოგითხრობ:

სადღესასწაულო დღეები იყო, მეგობრებმა რომ ბღუჯა ხურდა ფული მაჩუქეს. შვიდი წლისა ვიყავი და მონეტების ჯიბეში საამო წკარუნით მივადექი ნოქარს, რომელიც სათამაშოებით ვაჭრობდა. გზად ერთი ბიჭი გადამეყარა, სასტვენი ჰქონდა და ისე აჭყვიტინებდა, რომ მოვიხიბლე. ბევრი აღარ მიფიქრია – მთელი ჩემი მონეტები დავყარე დახლზე ერთი სასტვენის ფასად და კმაყოფილი დავბრუნდი სახლში. იმდენჯერ ჩავბერე, სანამ ჩემი სტვენით მთელი ოჯახი არ შევაწუხე. მაგრამ თავად ფრიად ბედნიერი ვიყავ.

ჩემმა ძმებმა, დებმა და ბიძაშვილებმა, როდესაც წვრილად განსაჯეს ნოქართან დადებული გარიგება, ასე მითხრეს – ოთხგზის მეტი გადამიხდია, ვიდრე ამ სასტვენის ფასი იყო. მომაგონეს, რამდენი კარგი რამე მომივიდოდა დარჩენილი ფულით და ბევრი დამცინეს კიდეც სიბრიყვის გამო. ტირილი წამსკდა და ახლა უფრო მეტი მწუხარება მოჰქონდა დარდს, ვიდრე სასტვენს – სიამოვნება.

რატომ არის მთავრობა პრობლემა

მილთონ ფრიდმანი

როდესაც სიტყვას იტყვიან, წინ ტექსტიც უდევთ ხოლმე. ტექსტი გამოხატავს აზრებს, რომელსაც ეთანხმებიან და განმარტებას აპირებენ. მე ვცდილობდი მომეძებნა ცნება ტექსტის ანტონიმი, რადგან ტექსტს, ახლა რომ ვეპასუხები, არ ვეთანხმები. ის სრულიად მცდარია. „თავისუფლების მიმოხილვის“ (ერთობ შეუსაბამო ადგილი ამგვარი ტექსტის გამოსამზეურებლად) 1991 წლის სექტემბერ-ოქტომბრის ნომერში გამოქვეყნდა და რეიგანის დოქტრინას, რომ მთავრობა არის პრობლემა, უსაგნო უწოდა (1).

ეს არის ჩემი ტექსტი თუ ანტი-ტექსტი იმ ტექსტის საწინააღმდეგოდ.

ორი ამოცანა მაქვს ახლა: ერთი მარტივი და ერთიც – რთული. პირველი ამოცანა იმის ჩვენებაა, რომ მთავრობა არის პრობლემა; ეს ამოცანა მარტივია. მეორე ამოცანაა იმის გაგება, თუ რატომ არის მთავრობა პრობლემა. ეს არის რთული ამოცანა.

ჩინური არაკი

ფრედერიკ ბასტია
ეკონომიკური სოფიზმები. ტომი II, თავი VII

იყო და არა იყო რა, ღვთის უკეთესი რა იქნებოდა, იყო ორი ჩინური ქალაქი: ჩინი და ჩანი. და სანაოსნო არხი აკავშირებდა ამ ორ ქალაქს.

ერთ მშვენიერ დღეს, იმპერატორმა არხის მოშლა ბრძანა. ბრძანა, მოეჭრათ კლდე და ვეებერთელა ლოდებით ამოევსოთ არხი.

მწიგნობართუხუცესმა ჯუანგმა, ეს რომ შეიტყო, შეძრწუნდა, ფერხთ ჩაუვარდა მბრძანებელს და შეჰკადრა:

– ზეცათა შვილო, შეცდომა მოგდის.

მაგრამ იმპერატორმა ასე უპასუხა:

– დადუმდი ჯუანგ, სიბრიყვეებს როშავ.

თქვენი ხელფასი და პროტექციონიზმი

ფრედერიკ ბასტია
მატულობს თუ არა ხელფასი პროტექციონიზმის დროს.
ეკონომიკური სოფიზმები. თავი 12

<…>

ვუსმენ ხოლმე, როგორ იღვრებიან ქადაგად ჩვენი კრიტიკოსები, როგორ წუხან პროლეტარიატის ბედზე, თვალცრემლიანი აკანტურებენ თავებს და მუდამ მზად აქვთ დასაქმებულთათვის გამოწერილი წამლობის რეცეპტი: ორგანიზაცია, ასოციაცია, კომუნიზმი… ერთხელ იქნება, მეც დაგელაპარაკებით ასოციაციებზე, ორგანიზაციებზე და ყველა იმ ქიმერაზე რისი მეშვეობითაც თქვენს მოხიბლვას და უბსკრულში გადაჩეხვას ცდილობენ. მაგრამ ახლა მსურს, დაგელაპარაკოთ უსამართლო კანონზე, რომელიც გიდგენთ, ვისგან უნდა შეიძინოთ პური, ხორცი, სამოსი და გიწესებთ ნიხრს, იძულებული რომ ხართ, ამ ყველაფერში გადაიხადოთ.

ახლა მეტყვით, პროტექციონიზმი, რომელიც მაღალ ფასებს ადგენს და მეტ თანხას მაცლის ჯიბიდან, იმავდროულად ხელფასის ზრდას განა არ უწყობს ხელს?

გადასახადებით დამძიმებული საქონელი

ფრედერიკ ბასტია
ეკონომიკური სოფიზმები. თავი V

ხშირად გაგვიგია, როგორ ითხოვენ უცხოური საქონლის დაბეგვრას, აქაოდა, შიდა წარმოების საქონელზე დაწესებული გადასახადი უნდა გავაწონასწოროთო. ეს სოფიზმი, თითქოს, ორი ქვეყნის წარმოების თანაბარ პირობებში ჩაყენებას გულისხმობს, მაგრამ რაც თვალთახედვის მიღმა გვრჩება, გადასახადის ბუნებაა: ყოველი გადასახადი დაბრკოლებაა და მისი პირდაპირი ეფექტი – საქონლის ფასის გაძვირება. თუ შიდა ბეგარა საბაჟო მოსაკრებელზე იმდენად მაღალია, რომ საქონლის შემოტანა უფრო მომგებიანია, ვიდრე წარმოება, თავისუფალ ნებას მინდობილი ადამიანები, თავისუფალ და რაციონალურ არჩევანს გააკეთებენ და (სხვა თანაბარ პირობებში), იმპორტირებულ საქონელს მიანიჭებენ უპირატესობას. ორი ბოროტებიდან (ბეგარა და მოსაკრებელი) – ნაკლებს აირჩევენ. სწორედ აქ წარმოიშობა ის სოფიზმი, რომელიც პროტექციონიზმის მიმდევართა შორის იმდენად ფესვგადგმულია, რომ ცალკე უარყოფას იმსახურებს.